دوست بد کیست؟

رفاقت با افراد بد و فاسد، سرانجام در روز قیامت گریبان آدمی را می گیرد؛ آن گونه که در آن روز فریاد بر می آورد:
ای وای بر من! کاش فلانی را به عنوان دوست و رفیق بر نمی گزیدم. پس از آنکه وی بر من آمد، مرا از یاد خدا گمراه نمود.(1)
با توجه به آثار زیان بار معاشرت با این افراد، در آموزه های دینی بر بیان جزئی ترین ویژگی اینان تأکید گردیده تا از طرح رفاقت با آنان پرهیز گردد. لقمان به فرزندش سفارش نمود: «فرزندم! هر کس همنشین افراد بد شود، سالم نمی ماند.»(2)
امیر مؤمنان (علیه السلام) نیز می فرماید:
همنشینی با افراد بد و شر موجب نابودی است.(3)
از رفاقت با افراد بد دوری نما؛ زیرا آنان مانند آتش هستند که رفت و آمد با آنان [زندگی تو را] می سوزاند(4)
عادت افراد بد اذیت و آزار رسانی به دوستان است.(5)

مار بد جانی ستاند از سلیم ... یار بد آرد سوی نار جحیم
مار بد زخم ار زند بر جان زند ... یار بد بر جان و بر ایمان زند(6)

مهم ترین کسانی که ناشایست و بد شمرده شده اند و باید از دوستی آنان پرهیز نمود، اینان اند: فرد منحرف از دین، گناهکار و بی بند وبار، خائن، نادان، ستمگر، ترسو، بخیل، فرومایه، تن پرور، دروغگو، ناسزاگو، چاپلوس، شراب خوار، حیله گر و بی حیا.(7)
امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید:
برای فرد مسلمان شایسته است که از دوستی سه دسته افراد بی حیا، نابخرد و دروغگو اجتناب ورزد؛ زیرا فرد بی حیا، کار زشت خودش را برای تو آراسته و زیبا جلوه می دهد [و] دوست دارد تو نیز مثل وی باشی و تو را بر امر دینی و آخرتت یاری نمی کند. همنشینی با وی، جفا و سنگدلی است و رفت و آمد تو با او مایه ننگ توست.
اما احمق و نابخرد، تو را به خیر و خوبی راهنمایی نمی کند و امیدی نیست که بدی را از تو دور سازد، گر چه تمام تلاش خود را انجام دهد. چه بسا که می خواهد به تو سودی برساند، ولی در واقع به تو ضرر رسانده است. پس مرده این فرد بهتر از زنده اوست؛ سکوت او بهتر از سخن گفتنش است و دوری از چنین شخصی بهتر از نزدیکی با وی است.
اما دروغگو، هیچ لذتی در همراهی با او برای تو نیست؛ زیرا [به دروغ] سخن تو را [برای دیگران] نقل می کند و سخن [دیگران را نیز به دروغ] نزد تو نقل می نماید.(8)
اما سجاد(علیه السلام) نیز به فرزندش سفارش نمود: فرزندم! متوجه پنج گروه باش که با آنان دوست و همنشین، هم کلام و همراه نشوی. فرزند گفت: ای پدر! این افراد چه کسانی هستند؟ حضرت فرمود:
از رفاقت با دروغگو بپرهیز؛ زیرا او مانند سراب است که دور را برای تو نزدیک و نزدیک را برای تو دور نشان می دهد. [مطلب را برخلاف واقع بیان می کند]
از رفاقت با گناهکار بپرهیز؛ چرا که تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می فروشد.
از رفاقت با بخیل نیز بپرهیز؛ زیرا در نیازمندترین زمان، تو را با مال و دارایی خودش خوار می کند. [به تو کمک مالی نمی کند]
از رفاقت با احمق و نابخرد بپرهیز که می خواهد تو را سود برساند، ولی به تو ضرر خواهد رساند.
از همنشینی با کسی که با خویشاوندان خویش قطع ارتباط نموده، پرهیز نما که درکتاب آسمانی در سه جا لعنت شده اند.(9)
پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید:
خدایا! به تو پناه می برم از دوست حیله باز که دیدگانش مرا می بیند و دلش مراقب من است. اگر نیکی ببیند، پنهان می سازد و اگر بدی ببیند، آشکار می سازد.(10)
امام باقر (علیه السلام) به یکی از یارانش فرمود:
ای صالح! پیرو کسی باش که تو را می گریاند، در حالی که دلسوز توست و پیرو کسی مباش که تو را در حالی می خنداند که خیانتکار به توست.(11)

پی‌نوشت‌ها:

1- فرقان(25): 28 و 29.
2- کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 641، ح 9.
3- تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ص 431، ح 9833.
4- همان، ح 9821.
5- همان، ح 9828.
6- مولوی، مثنوی معنوی، دفتر پنجم، 849.
7. کلینی، کافی، ج2، ص 639، باب من تکره مجالسته و مرافقته.
8. کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 639، ح 1.
9. همان، ص 641، ح 7.
10. صدوق، من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 558، ح 4920.
11. حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 12، ص 24، ح 15546.

منبع مقاله: نورمحمدی، غلامرضا؛ (1390)، مهارت های زندگی اجتماعی، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها،دفتر نشر معارف، چاپ دوم